Zet deze muziek op
Enjoy this rythm in de Koepel in Haarlem, omdat niets zo lekker klinkt als Beyoncé die “freedom” roept, terwijl jij in een voormalige gevangenis een cappuccino zit weg te tikken.
De enige gevangenis waar je vrijwillig uren blijft (en zelfs betaalt)
Blog 45
Je denkt gevangenis, je krijgt koffiebar, startuphub en filmhuis in één monumentale ruimte. Maar de geschiedenis laat zich niet zomaar overschilderen.
Waar ooit stalen deuren dichtklapten en bewakers over balustrades liepen, klinken nu koffiekopjes, studentenstemmen en het geritsel van laptophoezen.
De Koepel in Haarlem, een voormalige gevangenis uit 1901, is inmiddels getransformeerd tot multifunctioneel centrum met filmzalen, werkplekken, horeca en een eigen campus. Een plek waar ooit mensen werden opgesloten, brengt nu mensen samen.
Wat is De Koepel in Haarlem?
De Koepel is een voormalig gevangeniscomplex, gebouwd volgens het panopticon-principe: één centrale post biedt zicht op alle cellen.
“Als je mensen voortdurend onder toezicht laat van andere mensen, laten ze vanzelf beter gedrag zien. Dat is precies de filosofie waarop de Koepel is gebouwd,” zegt oud-gevangenisdirecteur John van Putten in een documentaire.
Dat idee leverde efficiëntie op: vier cellenlagen, gegroepeerd rond een open, ronde hal. Vanuit het zogeheten Tramhuisje in het midden hielden bewakers alles in de gaten.
Herbestemming van een rijksmonument
Na de sluiting in 2016 stond de Koepel tijdelijk leeg. In 2021 begon de herontwikkeling. De originele gietijzeren trappen, celdeuren en bakstenen muren bleven behouden, maar kregen gezelschap van glazen volumes met werk- en lesruimtes.
Het contrast tussen verleden en heden is overal voelbaar. Op het centrale plein, onder het 42 meter hoge koepelplafond, drinken bezoekers koffie of kijken omhoog naar het spel van licht dat door de bovenste ramen valt. ’s Avonds zorgen subtiele ledkleuren voor een magische sfeer.
De ruimte voelt anders aan
Fysiek voel je het gebouw: de hoogte, de ronde vorm, de akoestiek. De vormgeving dwingt je blik omhoog. Tegelijkertijd voel je je klein. De structuur trekt je als vanzelf naar het centrum.
Sociaal is het een open ruimte waar mensen elkaar tegenkomen. Studenten hangen over balustrades, filmbezoekers lopen naar de ondergrondse bioscoop ‘De FilmKoepel’ en ondernemers houden meetings in voormalig celblok A. Alles is ingericht op ontmoetingen en contact.
Het verleden blijft voelbaar
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de nazi’s de Koepel als detentiecentrum. Verzetsstrijders, onderduikers en joodse gevangenen zaten er vast in afwachting van transport naar concentratiekampen. Sommigen kwamen nooit meer terug.
Een van hen was Hannie Schaft, ook wel ‘het meisje met het rode haar’. Ze pleegde aanslagen op Duitse militairen en werd in 1945 gearresteerd. Ze zat kort in de Koepel voordat ze werd geëxecuteerd in de duinen bij Overveen. Haar cel is nu ingericht als herdenkingsplek. De Eerebegraafplaats Bloemendaal, even buiten de stad, herinnert aan de meer dan 370 verzetsstrijders die daar begraven liggen.
Nieuwe functies, nieuwe verhalen
Vandaag de dag is de Koepel geen afgesloten plek meer. De tralies zitten er nog, maar je beslist zelf wanneer je gaat. Het gebouw is open voor rondleidingen, filmavonden, kunstexposities, studie- en werkplekken.
De ondergrondse FilmKoepel telt zes zalen voor arthouse en grote releases. Op de bovenverdiepingen volgen studenten onderwijsprogramma’s in onder meer communicatie, technologie en duurzaamheid. In andere vleugels werken creatieve startups. Het gebouw trekt dagelijks honderden bezoekers.
Wat kun je doen in De Koepel in Haarlem?
- Film kijken in de FilmKoepel
- Rondleidingen volgen door het historische gebouw
- Koffie drinken of lunchen in het centrale café
- Werken of studeren in een inspirerende omgeving
- Culturele evenementen bijwonen, zoals exposities en lezingen
Conclusie: waarom De Koepel bezoeken?
De kracht van de Koepel ligt in de gelaagdheid. De architectuur herinnert aan controle en afzondering, maar biedt nu ruimte aan groei en ontmoeting. Wie binnenkomt, merkt het verschil.
Je bent op een plek waar functies veranderen en verhalen blijven. Mensen kwamen hier ooit uit – beschadigd, maar veerkrachtig. Nu gaan ze naar buiten met ideeën, plannen en sommigen met een diploma op zak.
In het kort over De Koepel? Ga naar ellevie_travels op Insta
Fun facts over De Koepel in Haarlem
Wist je dat…
- …De Koepel gebouwd is naar het panopticon-principe van Jeremy Bentham, waarbij één bewaker álle cellen kon overzien?
- …de ondergrondse FilmKoepel pas sinds 2022 open is en direct uitgroeide tot een publieksfavoriet?
- …je in sommige voormalige cellen nu kunt vergaderen of zelfs lunchen?
- …de koepel een hoogte van 42 meter heeft en van binnen helemaal vrij is van pilaren?
- …de Koepel jarenlang dienstdeed als opvanglocatie voor vluchtelingen, vlak na de sluiting als gevangenis?
Meer lezen?
Ik dacht voordat ik naar de Koepel ging: leuk gebouw, beetje filmhuis, beetje hype. Maar ik bleef er bijna een halve dag hangen. En dat is best knap voor een plek met tralies. Plan je citytrip naar Haarlem? Zet De Koepel dan hoog op je lijst.
Volgende keer: Ervaar de echte Los Angeles-stijl. Lees het hele artikel op ellevie-travels.nl: 24 uur in Manhattan Beach, een local vibe langs de kust van Los Angeles.
Of zin in iets korters?
Lees de column “Charmant zat” – over sneakers onder een uniform.
(Iemand vond het minder charmant.)
